Hermannus Hugo, Pia desideria (1624)
Table of contents ↑Quomodo cantabimus canticum Domini in terrâ alienâ? [30]
QVid toties cantus iterare iubetis amici,
Seu lubeat digitis, seu iuuet ore loqui?
Cantus lætitiam poscunt, animique quietem,
Turbida cùm mens est, os, digitique dolent.
Quin magè cantandū, cū mens iacet ægra, monetis;
Tuncque opus esse lyrâ, tuncque opus esse chely.
Nempe suo nimiùm ne mersa dolore laboret,
Aut intenta suis, sit nimis ipsa malis:
Quid quòd opem certæ promittitis vsque medelæ,
Vestra nec exemplo dicta probante carent:
Dicitis hanc caussam cur lassus nauita cantet,
Sollicitat celeri cùm freta lenta manu.
Quique gregem virides pascendum ducit in agros,
Non, nisi ne nimiùm sit mora longa, canit.
Et canit vt fallat fastidia longa viator,
Miles & vt cantet, noxque laborque facit.
Non ego, quod faciunt, miles, nauta, at que viator,
Quodque facit pastor, damno rebellis opus.
Adde quod & Dominæ iam dudum assueta querelis,
Ad solitos gemitus plus mea lingua valet;
Vixque retentanti iam carmina prisca subibant,
Musica quin etiam res mihi visa noua est.
Vtque timet longo veniens è carcere Solem;
Sic mea lætitiam lingua modosque timet.
Ad numeros quoties fuit impetus ire relictos,
Aut solitam digitis sollicitare chelym;
Aut docto querulas impellere pectine chordas,
Aut mollem articulis increpuisse lyram;
Aut leue ceratis modulari carmen auenis,
Aut voci liquidas associare fides,
Heu! toties lacrymæ sunt, me tentante, profusæ,
Et lacrymis, digiti, voxque retenta fuit.
Mox luctata iterum cantu deducere vocem,
Et querulâ digitos attenuasse lyrâ;
Nequicquam aduersis sensi me tendere Musis,
Vlla nec est nostrâ barbitos icta manu.
Interea longâ iam desuetudine pigrâ,
Artem dedidicit voxque, manusque, suam.
Nec si nunc studium grauitatis inane retentem,
Mollescant studio ferrea fata meo.
Esto, sciam leuibus tamen addere carmina neruis,
Aptaque mutandis sit mihi lingua sonis;
Et vincam Aönias digitis aut gutture Diuas,
Et mea sit melior, Marsia, Canna tuâ;
Panaque multiforem cogam submittere buxum,
Et superem Thressæ stamina docta lyræ:
Questibus, an cantu videor debere teneri,
Maxima cui flendi copia semper adest?
Ah! bene, ne cantē, mihi per mala plurima cautū est;
Vertit & in morem, iam mihi pene dolor.
Nec locus, vt cantem, patitur, neque tēpora prosunt;
Vtque locus sinat aut tempora, mœror obest.
Quid? vultis patriâ procul à tellure iacentem,
Externo patrios orbe sonare modos?
Parcite, fortunæ nimis exulis ista repugnant:
Non est conueniens cantibus ille locus.
Exul ego & patrio tam longè dissita Cœlo,
Impellam patriæ dulcia fila lyræ?
Parcite tam miserum fortunæ vulnus habenti;
Cantandi, externo nulla libido solo est.
Tristia flebilibus manant mihi lumina riuis,
Et videor festam posse ferire chelym?
Semper in obtutu vigilat mens fixa malorum,
Et cytharâ videor posse, vel ore loqui?
Heu! nimis insistunt præsenti pectora fato,
Et numquam exilij sensus acerbus abest.
Si quisquam his iubeat Amphiona viuere terris,
Aönio numquam pectine tangat ebur.
Respectu Euridicen propero cùm perdidit Orpheus,
Ilicet artifices obriguêre manus;
Et manibus cecidit leue cum testitudine plectrum,
Fractaque sunt casu garrula fila suo.
Quid mihi, non vnâ fatorum clade sepultæ
Præcipitis, toties vngue ciêre fides?
Dum circumspiciens, vbi sim, te Patria specto;
Heu cadit aspectu mens labefacta, tuo!
Cùm semel, ô sperata diu, tibi Patria reddar,
Tunc ego voce canam, tunc ego mente canam.
Seu lubeat digitis, seu iuuet ore loqui?
Cantus lætitiam poscunt, animique quietem,
Turbida cùm mens est, os, digitique dolent.
Quin magè cantandū, cū mens iacet ægra, monetis;
Tuncque opus esse lyrâ, tuncque opus esse chely.
Nempe suo nimiùm ne mersa dolore laboret,
Aut intenta suis, sit nimis ipsa malis:
Quid quòd opem certæ promittitis vsque medelæ,
Vestra nec exemplo dicta probante carent:
Dicitis hanc caussam cur lassus nauita cantet,
Sollicitat celeri cùm freta lenta manu.
Quique gregem virides pascendum ducit in agros,
Non, nisi ne nimiùm sit mora longa, canit.
Et canit vt fallat fastidia longa viator,
Miles & vt cantet, noxque laborque facit.
Non ego, quod faciunt, miles, nauta, at que viator,
Quodque facit pastor, damno rebellis opus.
Adde quod & Dominæ iam dudum assueta querelis,
Ad solitos gemitus plus mea lingua valet;
Vixque retentanti iam carmina prisca subibant,
Musica quin etiam res mihi visa noua est.
Vtque timet longo veniens è carcere Solem;
Sic mea lætitiam lingua modosque timet.
Ad numeros quoties fuit impetus ire relictos,
Aut solitam digitis sollicitare chelym;
Aut docto querulas impellere pectine chordas,
Aut mollem articulis increpuisse lyram;
Aut leue ceratis modulari carmen auenis,
Aut voci liquidas associare fides,
Heu! toties lacrymæ sunt, me tentante, profusæ,
Et lacrymis, digiti, voxque retenta fuit.
Mox luctata iterum cantu deducere vocem,
Et querulâ digitos attenuasse lyrâ;
Nequicquam aduersis sensi me tendere Musis,
Vlla nec est nostrâ barbitos icta manu.
Interea longâ iam desuetudine pigrâ,
Artem dedidicit voxque, manusque, suam.
Nec si nunc studium grauitatis inane retentem,
Mollescant studio ferrea fata meo.
Esto, sciam leuibus tamen addere carmina neruis,
Aptaque mutandis sit mihi lingua sonis;
Et vincam Aönias digitis aut gutture Diuas,
Et mea sit melior, Marsia, Canna tuâ;
Panaque multiforem cogam submittere buxum,
Et superem Thressæ stamina docta lyræ:
Questibus, an cantu videor debere teneri,
Maxima cui flendi copia semper adest?
Ah! bene, ne cantē, mihi per mala plurima cautū est;
Vertit & in morem, iam mihi pene dolor.
Nec locus, vt cantem, patitur, neque tēpora prosunt;
Vtque locus sinat aut tempora, mœror obest.
Quid? vultis patriâ procul à tellure iacentem,
Externo patrios orbe sonare modos?
Parcite, fortunæ nimis exulis ista repugnant:
Non est conueniens cantibus ille locus.
Exul ego & patrio tam longè dissita Cœlo,
Impellam patriæ dulcia fila lyræ?
Parcite tam miserum fortunæ vulnus habenti;
Cantandi, externo nulla libido solo est.
Tristia flebilibus manant mihi lumina riuis,
Et videor festam posse ferire chelym?
Semper in obtutu vigilat mens fixa malorum,
Et cytharâ videor posse, vel ore loqui?
Heu! nimis insistunt præsenti pectora fato,
Et numquam exilij sensus acerbus abest.
Si quisquam his iubeat Amphiona viuere terris,
Aönio numquam pectine tangat ebur.
Respectu Euridicen propero cùm perdidit Orpheus,
Ilicet artifices obriguêre manus;
Et manibus cecidit leue cum testitudine plectrum,
Fractaque sunt casu garrula fila suo.
Quid mihi, non vnâ fatorum clade sepultæ
Præcipitis, toties vngue ciêre fides?
Dum circumspiciens, vbi sim, te Patria specto;
Heu cadit aspectu mens labefacta, tuo!
Cùm semel, ô sperata diu, tibi Patria reddar,
Tunc ego voce canam, tunc ego mente canam.
Aug. medit. cap. 33.
O beatæ nimiùm illæ Cœlorum virtutes,
quæ laudare possunt te sanctè & purissimè,
cum nimiâ dulcedine & ineffabili exultatio-
ne! Indè laudant vnde gaudent, quia semper
vident vnde gaudere valeant & laudare. Nos
verò mole carnis pressi & procul à vultu tuo
in hâc peregrinatione positi, atque per mun-
danas varietates distēti, te dignè laudare ne-
quimus, laudamus tamen per fidem, non per
speciem. Illi verò Angelici spiritus per spe-
ciem & non per fidem.
O beatæ nimiùm illæ Cœlorum virtutes,
quæ laudare possunt te sanctè & purissimè,
cum nimiâ dulcedine & ineffabili exultatio-
ne! Indè laudant vnde gaudent, quia semper
vident vnde gaudere valeant & laudare. Nos
verò mole carnis pressi & procul à vultu tuo
in hâc peregrinatione positi, atque per mun-
danas varietates distēti, te dignè laudare ne-
quimus, laudamus tamen per fidem, non per
speciem. Illi verò Angelici spiritus per spe-
ciem & non per fidem.
Chrys. in Psal. 41.
Nostra certè natura vsque adeò delecta-
tur canticis & carminibus, & tantam cum eis
habet necessitudinem & conuenientiam, vt
vel infantes ab vberibus pendentes, si fleant
& afflictètur, eâ ratione sopiantur. Nutrices
quidem certè, quæ eos gestant in vlnis, sæpè
adeuntes & redeuntes, & quædem puerilia
ijs carmina decantantes, supercilia eorum ita
sopiunt: quocirca sæpè quoque viatores me-
ridie agentes iugalia animalia hoc faciunt
canētes, itineris molestiam illis canticis con-
solantes, nec solùm viatores, sed etiam agri-
colæ, vuas in torculari calcantes, vindemi-
antes & vites colentes, & quodcumq; aliud
opus facientes, sæpè cantant. Nautæ quoque
remos impellentes hoc faciunt.
Nostra certè natura vsque adeò delecta-
tur canticis & carminibus, & tantam cum eis
habet necessitudinem & conuenientiam, vt
vel infantes ab vberibus pendentes, si fleant
& afflictètur, eâ ratione sopiantur. Nutrices
quidem certè, quæ eos gestant in vlnis, sæpè
adeuntes & redeuntes, & quædem puerilia
ijs carmina decantantes, supercilia eorum ita
sopiunt: quocirca sæpè quoque viatores me-
ridie agentes iugalia animalia hoc faciunt
canētes, itineris molestiam illis canticis con-
solantes, nec solùm viatores, sed etiam agri-
colæ, vuas in torculari calcantes, vindemi-
antes & vites colentes, & quodcumq; aliud
opus facientes, sæpè cantant. Nautæ quoque
remos impellentes hoc faciunt.
Ambr. enarrat. in Psa. 36.
Iam verò mulieres quoque texentes &
confusa stamina radio discernētes, sæpè qui-
dem & per se singulæ, sæpè autem etiam om-
nes concorditer, vnam quamdam melo-
diam concinunt. Hoc autem faciunt & mu-
lieres & viatores & agricolæ & nautæ, labo-
rem qui ex opere faciendo suscipitur, cantu
consolari volentes; vtpote quòd anima, si
carmen & canticum audierit, molesta & dif-
ficilia sit & faciliùs toleratura.
Iam verò mulieres quoque texentes &
confusa stamina radio discernētes, sæpè qui-
dem & per se singulæ, sæpè autem etiam om-
nes concorditer, vnam quamdam melo-
diam concinunt. Hoc autem faciunt & mu-
lieres & viatores & agricolæ & nautæ, labo-
rem qui ex opere faciendo suscipitur, cantu
consolari volentes; vtpote quòd anima, si
carmen & canticum audierit, molesta & dif-
ficilia sit & faciliùs toleratura.
Ambr. in Psal. 118. Octo. 22.
In regione vmbræ mortis sumus; abscondi-
ta est vita nostra, non libera. Erit enim libera
in regione viuorum. Ibi ergo viuit anima no-
stra, vbi nihil mortale, nihil infirmum amicta
sit, nihil debitum pœnæ; ibi laudabit Domi-
num, vbi deposito infirmitatis corpore, con-
formis esse cœperit gloriæ corporis Chri -
sti , nam dum in peccato sumus, plenè lau-
dare quid possumus. In vmbrâ sumus hîc
positi, in vmbrâ viuimus, in vmbrâ lauda-
mus: perfectè in vmbrà laudare non possu-
mus. Denique in terrâ alienâ sumus: quo-
modo cantabimus canticum Domini in terrâ a-
lienâ?
In regione vmbræ mortis sumus; abscondi-
ta est vita nostra, non libera. Erit enim libera
in regione viuorum. Ibi ergo viuit anima no-
stra, vbi nihil mortale, nihil infirmum amicta
sit, nihil debitum pœnæ; ibi laudabit Domi-
num, vbi deposito infirmitatis corpore, con-
formis esse cœperit gloriæ corporis Chri -
sti , nam dum in peccato sumus, plenè lau-
dare quid possumus. In vmbrâ sumus hîc
positi, in vmbrâ viuimus, in vmbrâ lauda-
mus: perfectè in vmbrà laudare non possu-
mus. Denique in terrâ alienâ sumus: quo-
modo cantabimus canticum Domini in terrâ a-
lienâ?
Ibid. superiùs.
Eructabat hymnum anima pia, cui dice-
bat Dei verbum: insinua mihi vocem tuam, quia
vox tua suauis est. eructabat hymnum cui di-
cebat: Fauum distillant labia tua ô sponsa, mel &
lac sub linguâ tuâ; sed non potest quis ante
eructare hymnum, nisi didicerit iustitias
Dei, & didicerit ab ipso Domino Deo suo.
ideò specialiter hoc Dauid petit, vt eum do-
ceat Deus, quomodo cantare potest in me-
tu positus & in timore pœnarum? quomo-
do cantare potest grauium sibi conscius de-
lictorum; nisi priùs fiat veniæ securus? De-
nique quomodo cantabimus canticum Domini in
terrâ alienâ, in quâ impugnetur, in quâ capti-
uetur in lege peccati; in quâ defleat atque
deploret suæ captiuitatis ærumnas?
Eructabat hymnum anima pia, cui dice-
bat Dei verbum: insinua mihi vocem tuam, quia
vox tua suauis est. eructabat hymnum cui di-
cebat: Fauum distillant labia tua ô sponsa, mel &
lac sub linguâ tuâ; sed non potest quis ante
eructare hymnum, nisi didicerit iustitias
Dei, & didicerit ab ipso Domino Deo suo.
ideò specialiter hoc Dauid petit, vt eum do-
ceat Deus, quomodo cantare potest in me-
tu positus & in timore pœnarum? quomo-
do cantare potest grauium sibi conscius de-
lictorum; nisi priùs fiat veniæ securus? De-
nique quomodo cantabimus canticum Domini in
terrâ alienâ, in quâ impugnetur, in quâ capti-
uetur in lege peccati; in quâ defleat atque
deploret suæ captiuitatis ærumnas?
Ibid.
Facilè potest demonstrari captiuos nos
esse: Non enim respiramus iam in auras il-
lius libertatis; non enim fruimur libertate
veritatis; delectationibus temporalium re-
rum tentamur, & colluctamur quotidie,
cum suggestionibus illicitarum volupta-
tum. Vix respiramus, vel in oratione; capti-
uos nos esse intelligimus.
Facilè potest demonstrari captiuos nos
esse: Non enim respiramus iam in auras il-
lius libertatis; non enim fruimur libertate
veritatis; delectationibus temporalium re-
rum tentamur, & colluctamur quotidie,
cum suggestionibus illicitarum volupta-
tum. Vix respiramus, vel in oratione; capti-
uos nos esse intelligimus.
Ibid.
Illi autem qui captiuos duxerunt nos, quan-
do intrant in corda hominum & interro-
gant nos, & dicunt nobis: Cantate nobis verba
canticorum: Quid respondemus? Babylonia
te portat, Babylonia te continet, Babylonia
te nutrit, Babylonia de te loquitur; non
nosti capere nisi quod fulget ad tempus;
æterna meditari ignoras, non capis quod in-
terrogas. Quomodo cantabimus canticum Domi-
ni in terrâ alienâ?
Illi autem qui captiuos duxerunt nos, quan-
do intrant in corda hominum & interro-
gant nos, & dicunt nobis: Cantate nobis verba
canticorum: Quid respondemus? Babylonia
te portat, Babylonia te continet, Babylonia
te nutrit, Babylonia de te loquitur; non
nosti capere nisi quod fulget ad tempus;
æterna meditari ignoras, non capis quod in-
terrogas. Quomodo cantabimus canticum Domi-
ni in terrâ alienâ?